eaiovnaovbqoebvqoeavibavo =============================================================================== = W i t a j w t u t o r i a l u V I M - a - Wersja 1.7. = =============================================================================== Vim to potê¿ny edytor, który posiada wiele poleceñ, zbyt du¿o, by wyjaœniæ je wszystkie w tym tutorialu. Ten przewodnik ma nauczyæ Ciê pos³ugiwaæ siê wystarczaj¹co wieloma komendami, byœ móg³ ³atwo u¿ywaæ Vima jako edytora ogólnego przeznaczenia. Czas potrzebny na ukoñczenie tutoriala to 25 do 30 minut i zale¿y od tego jak wiele czasu spêdzisz na eksperymentowaniu. UWAGA: Polecenia wykonywane w czasie lekcji zmodyfikuj¹ tekst. Zrób wczeœniej kopiê tego pliku do æwiczeñ (jeœli zacz¹³eœ komend¹ "vimtutor", to ju¿ pracujesz na kopii). Pamiêtaj, ¿e przewodnik ten zosta³ zaprojektowany do nauki poprzez æwiczenia. Oznacza to, ¿e musisz wykonywaæ polecenia, by nauczyæ siê ich prawid³owo. Jeœli bêdziesz jedynie czyta³ tekst, szybko zapomnisz wiele poleceñ! Teraz upewnij siê, ¿e nie masz wciœniêtego Caps Locka i wciskaj j tak d³ugo dopóki Lekcja 1.1. nie wype³ni ca³kowicie ekranu. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 1.1.: PORUSZANIE SIÊ KURSOREM ** By wykonaæ ruch kursorem, wciœnij h, j, k, l jak pokazano. ** ^ k Wskazówka: h jest po lewej < h l > l jest po prawej j j wygl¹da jak strza³ka w dó³ v 1. Poruszaj kursorem dopóki nie bêdziesz pewien, ¿e pamiêtasz polecenia. 2. Trzymaj j tak d³ugo a¿ bêdzie siê powtarza³. Teraz wiesz jak dojœæ do nastêpnej lekcji. 3. U¿ywaj¹c strza³ki w dó³ przejdŸ do nastêpnej lekcji. Uwaga: Jeœli nie jesteœ pewien czegoœ co wpisa³eœ, wciœnij , by wróciæ do trybu Normal. Wtedy powtórz polecenie. Uwaga: Klawisze kursora tak¿e powinny dzia³aæ, ale u¿ywaj¹c hjkl bêdziesz w stanie poruszaæ siê o wiele szybciej, jak siê tylko przyzwyczaisz. Naprawdê! ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 1.2.: WYCHODZENIE Z VIM-a !! UWAGA: Przed wykonaniem jakiegokolwiek polecenia przeczytaj ca³¹ lekcjê !! 1. Wciœnij (aby upewniæ siê, ¿e jesteœ w trybie Normal). 2. Wpisz: :q!. To spowoduje wyjœcie z edytora PORZUCAJ¥C wszelkie zmiany, jakie zd¹¿y³eœ zrobiæ. Jeœli chcesz zapamiêtaæ zmiany i wyjœæ, wpisz: :wq 3. Kiedy widzisz znak zachêty pow³oki wpisz komendê, ¿eby wróciæ do tutoriala. Czyli: vimtutor 4. Jeœli chcesz zapamiêtaæ polecenia, wykonaj kroki 1. do 3., aby wyjœæ i wróciæ do edytora. UWAGA: :q! porzuca wszelkie zmiany jakie zrobi³eœ. W nastêpnych lekcjach dowiesz siê jak je zapamiêtywaæ. 5. Przenieœ kursor do lekcji 1.3. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 1.3.: EDYCJA TEKSTU - KASOWANIE ** Wciœnij x aby usun¹æ znak pod kursorem. ** 1. Przenieœ kursor do linii poni¿ej oznaczonej --->. 2. By poprawiæ b³êdy, naprowadŸ kursor na znak do usuniêcia. 3. Wciœnij x aby usun¹æ niechciany znak. 4. Powtarzaj kroki 2. do 4. dopóki zdanie nie jest poprawne. ---> Kkrowa prrzeskoczy³a prrzez ksiiê¿ycc. 5. Teraz, kiedy zdanie jest poprawione, przejdŸ do Lekcji 1.4. UWAGA: Ucz siê przez æwiczenie, nie wkuwanie. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 1.4.: EDYCJA TEKSTU - INSERT (wprowadzanie) ** Wciœnij i aby wstawiæ tekst. ** 1. Przenieœ kursor do pierwszej linii poni¿ej oznaczonej --->. 2. Aby poprawiæ pierwszy wiersz, ustaw kursor na pierwszym znaku PO tym, gdzie tekst ma byæ wstawiony. 3. Wciœnij i a nastêpnie wpisz konieczne poprawki. 4. Po poprawieniu b³êdu wciœnij , by wróciæ do trybu Normal. Powtarzaj kroki 2. do 4., aby poprawiæ ca³e zdanie. ---> W tej brkje trochê . ---> W tej linii brakuje trochê tekstu. 5. Kiedy czujesz siê swobodnie wstawiaj¹c tekst, przejdŸ do podsumowania poni¿ej. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 1.5.: EDYCJA TEKSTU - APPENDING (dodawanie) ** Wciœnij A by dodaæ tekst. ** 1. Przenieœ kursor do pierwszej linii poni¿ej oznaczonej --->. Nie ma znaczenia, który to bêdzie znak. 2. Wciœnij A i wpisz odpowiednie dodatki. 3. Kiedy tekst zosta³ dodany, wciœnij i wróæ do trybu Normalnego. 4. Przenieœ kursor do drugiej linii oznaczonej ---> i powtórz kroki 2. i 3., aby poprawiæ zdanie. ---> Brakuje tu tro Brakuje tu trochê tekstu. ---> Tu te¿ trochê bra Tu te¿ trochê brakuje. 5. Kiedy ju¿ utrwali³eœ æwiczenie, przejdŸ do lekcji 1.6. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 1.6.: EDYCJA PLIKU ** U¿yj :wq aby zapisaæ plik i wyjœæ. ** !! UWAGA: zanim wykonasz jakiekolwiek polecenia przeczytaj ca³¹ lekcjê !! 1. Zakoñcz tutorial tak jak w lekcji 1.2.: :q! lub, jeœli masz dostêp do innego terminala, wykonaj kolejne kroki tam. 2. W pow³oce wydaj polecenie: vim tutor "vim" jest poleceniem uruchamiaj¹cym edytor Vim. 'tutor' to nazwa pliku, jaki chcesz edytowaæ. U¿yj pliku, który mo¿e zostaæ zmieniony. 3. Dodaj i usuñ tekst tak, jak siê nauczy³eœ w poprzednich lekcjach. 4. Zapisz plik ze zmianami i opuœæ Vima: :wq 5. Jeœli zakoñczy³eœ vimtutor w kroku 1., uruchom go ponownie i przejdŸ do podsumowania poni¿ej. 6. Po przeczytaniu wszystkich kroków i ich zrozumieniu: wykonaj je. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 1. PODSUMOWANIE 1. Poruszasz kursorem u¿ywaj¹c "strza³ek" i klawiszy hjkl . h (w lewo) j (w dó³) k (do góry) l (w prawo) 2. By wejœæ do Vima, (z pow³oki) wpisz: vim NAZWA_PLIKU 3. By wyjœæ z Vima, wpisz: :q! by usun¹æ wszystkie zmiany. LUB: :wq by zmiany zachowaæ. 4. By usun¹æ znak pod kursorem, wciœnij: x 5. By wstawiæ tekst przed kursorem lub dodaæ: i wpisz tekst wstawi przed kursorem A wpisz tekst doda na koñcu linii UWAGA: Wciœniêcie przeniesie Ciê z powrotem do trybu Normal lub odwo³a niechciane lub czêœciowo wprowadzone polecenia. Teraz mo¿emy kontynuowaæ i przejœæ do Lekcji 2. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 2.1.: POLECENIE DELETE (usuwanie) ** Wpisz dw by usun¹æ wyraz. ** 1. Wciœnij , by upewniæ siê, ¿e jesteœ w trybie Normal. 2. Przenieœ kursor do linii poni¿ej oznaczonej --->. 3. Przesuñ kursor na pocz¹tek wyrazu, który chcesz usun¹æ. 4. Wpisz dw by usun¹æ wyraz. UWAGA: Litera d pojawi siê na dole ekranu. Vim czeka na wpisanie w . Jeœli zobaczysz inny znak, oznacza to, ¿e wpisa³eœ coœ Ÿle; wciœnij i zacznij od pocz¹tku. ---> Jest tu parê papier wyrazów, które kamieñ nie nale¿¹ do no¿yce tego zdania. 5. Powtarzaj kroki 3. i 4. dopóki zdanie nie bêdzie poprawne, potem przejdŸ do Lekcji 2.2. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 2.2.: WIÊCEJ POLECEÑ USUWAJ¥CYCH ** Wpisz d$ aby usun¹æ tekst do koñca linii. ** 1. Wciœnij aby siê upewniæ, ¿e jesteœ w trybie Normal. 2. Przenieœ kursor do linii poni¿ej oznaczonej --->. 3. Przenieœ kursor do koñca poprawnego zdania (PO pierwszej . ). 4. Wpisz d$ aby usun¹æ resztê linii. ---> Ktoœ wpisa³ koniec tego zdania dwukrotnie. zdania dwukrotnie. 5. PrzejdŸ do Lekcji 2.3., by zrozumieæ co siê sta³o. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 2.3.: O OPERATORACH I RUCHACH Wiele poleceñ zmieniaj¹cych tekst jest z³o¿onych z operatora i ruchu. Format dla polecenia usuwaj¹cego z operatorem d jest nastêpuj¹cy: d ruch gdzie: d - operator usuwania. ruch - na czym polecenie bêdzie wykonywane (lista poni¿ej). Krótka lista ruchów: w - do pocz¹tku nastêpnego wyrazu WY£¥CZAJ¥C pierwszy znak. e - do koñca bie¿¹cego wyrazu, W£¥CZAJ¥C ostatni znak. $ - do koñca linii, W£¥CZAJ¥C ostatni znak. W ten sposób wpisanie de usunie znaki od kursora do koñca wyrazu. UWAGA: Wpisanie tylko ruchu w trybie Normal bez operatora przeniesie kursor tak, jak to okreœlono. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 2.4.: U¯YCIE MNO¯NIKA DLA RUCHU ** Wpisanie liczby przed ruchem powtarza ruch odpowiedni¹ iloœæ razy. ** 1. Przenieœ kursor na pocz¹tek linii poni¿ej zaznaczonej --->. 2. Wpisz 2w aby przenieœæ kursor o dwa wyrazy do przodu. 3. Wpisz 3e aby przenieœæ kursor do koñca trzeciego wyrazu w przód. 4. Wpisz 0 (zero), aby przenieœæ kursor na pocz¹tek linii. 5. Powtórz kroki 2. i 3. z innymi liczbami. ---> To jest zwyk³y wiersz z wyrazami, po których mo¿esz siê poruszaæ. 6. PrzejdŸ do lekcji 2.5. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 2.5.: U¯YCIE MNO¯NIKA, BY WIÊCEJ USUN¥Æ ** Wpisanie liczby z operatorem powtarza go odpowiedni¹ iloœæ razy. ** W wy¿ej wspomnianej kombinacji operatora usuwania i ruchu podaj mno¿nik przed ruchem, by wiêcej usun¹æ: d liczba ruch 1. Przenieœ kursor do pierwszego wyrazu KAPITALIKAMI w linii zaznaczonej --->. 2. Wpisz 2dw aby usun¹æ dwa wyrazy KAPITALIKAMI. 3. Powtarzaj kroki 1. i 2. z innymi mno¿nikami, aby usun¹æ kolejne wyrazy KAPITALIKAMI jednym poleceniem ---> ta ASD WE linia QWE ASDF ZXCV FG wyrazów zosta³a ERT FGH CF oczyszczona. UWAGA: Mno¿nik pomiêdzy operatorem d i ruchem dzia³a podobnie do ruchu bez operatora. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 2.6.: OPEROWANIE NA LINIACH ** Wpisz dd aby usun¹æ ca³¹ liniê. ** Z powodu czêstoœci usuwania ca³ych linii, projektanci Vi zdecydowali, ¿e bêdzie ³atwiej wpisaæ dwa razy d aby usun¹æ liniê. 1. Przenieœ kursor do drugiego zdania z wierszyka poni¿ej. 2. Wpisz dd aby usun¹æ wiersz. 3. Teraz przenieœ siê do czwartego wiersza. 4. Wpisz 2dd aby usun¹æ dwa wiersze. ---> 1) Ró¿e s¹ czerwone, ---> 2) B³oto jest fajne, ---> 3) Fio³ki s¹ niebieskie, ---> 4) Mam samochód, ---> 5) Zegar podaje czas, ---> 6) Cukier jest s³odki, ---> 7) I ty te¿. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 2.7.: POLECENIE UNDO (cofnij) ** Wciœnij u aby cofn¹æ skutki ostatniego polecenia. U zaœ, by cofn¹æ skutki dla ca³ej linii. ** 1. Przenieœ kursor do zdania poni¿ej oznaczonego ---> i umieœæ go na pierwszym b³êdzie. 2. Wpisz x aby usun¹æ pierwszy niechciany znak. 3. Teraz wciœnij u aby cofn¹æ skutki ostatniego polecenia. 4. Tym razem popraw wszystkie b³êdy w linii u¿ywaj¹c polecenia x . 5. Teraz wciœnij wielkie U aby przywróciæ liniê do oryginalnego stanu. 6. Teraz wciœnij u kilka razy, by cofn¹æ U i poprzednie polecenia. 7. Teraz wpisz CTRL-R (trzymaj równoczeœnie wciœniête klawisze CTRL i R) kilka razy, by cofn¹æ cofniêcia. ---> Poopraw b³êdyyy w teej liniii i zaamiieñ je prrzez coofnij. 8. To s¹ bardzo po¿yteczne polecenia. PrzejdŸ teraz do podsumowania Lekcji 2. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 2. PODSUMOWANIE 1. By usun¹æ znaki od kursora do nastêpnego wyrazu, wpisz: dw 2. By usun¹æ znaki od kursora do koñca linii, wpisz: d$ 3. By usun¹æ ca³¹ liniê: dd 4. By powtórzyæ ruch, poprzedŸ go liczb¹: 2w 5. Format polecenia zmiany to: operator [liczba] ruch gdzie: operator - to, co trzeba zrobiæ (np. d dla usuwania) [liczba] - opcjonalne, ile razy powtórzyæ ruch ruch - przenosi nad tekstem do operowania, takim jak w (wyraz), $ (do koñca linii) etc. 6. By przejœæ do pocz¹tku linii, u¿yj zera: 0 7. By cofn¹æ poprzednie polecenie, wpisz: u (ma³e u) By cofn¹æ wszystkie zmiany w linii, wpisz: U (wielkie U) By cofn¹æ cofniêcie, wpisz: CTRL-R ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 3.1.: POLECENIE PUT (wstaw) ** Wpisz p by wstawiæ ostatnie usuniêcia za kursorem. ** 1. Przenieœ kursor do pierwszej linii ---> poni¿ej. 2. Wpisz dd aby usun¹æ liniê i przechowaæ j¹ w rejestrze Vima. 3. Przenieœ kursor do linii c), POWY¯EJ tej, gdzie usuniêta linia powinna siê znajdowaæ. 4. Wciœnij p by wstawiæ liniê poni¿ej kursora. 5. Powtarzaj kroki 2. do 4. a¿ znajd¹ siê w odpowiednim porz¹dku. ---> d) Jak dwa anio³ki. ---> b) Na dole fio³ki, ---> c) A my siê kochamy, ---> a) Na górze ró¿e, ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 3.2.: POLECENIE REPLACE (zast¹p) ** Wpisz rx aby zast¹piæ znak pod kursorem na x . ** 1. Przenieœ kursor do pierwszej linii poni¿ej oznaczonej ---> 2. Ustaw kursor na pierwszym b³êdzie. 3. Wpisz r a potem znak jaki powinien go zast¹piæ. 4. Powtarzaj kroki 2. i 3. dopóki pierwsza linia nie bêdzie taka, jak druga. ---> Kjedy ten wiersz bi³ wstókiwany, ktoœ wcizn¹³ perê z³ych klawirzy! ---> Kiedy ten wiersz by³ wstukiwany, ktoœ wcisn¹³ parê z³ych klawiszy! 5. Teraz czas na Lekcjê 3.3. UWAGA: Pamiêtaj, by uczyæ siê æwicz¹c, a nie pamiêciowo. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 3.3.: OPERATOR CHANGE (zmieñ) ** By zmieniæ do koñca wyrazu, wpisz ce . ** 1. Przenieœ kursor do pierwszej linii poni¿ej oznaczonej --->. 2. Umieœæ kursor na u w lunos. 3. Wpisz ce i popraw wyraz (w tym wypadku wstaw inia ). 4. Wciœnij i przejdŸ do nastêpnej planowanej zmiany. 5. Powtarzaj kroki 3. i 4. dopóki pierwsze zdanie nie bêdzie takie same, jak drugie. ---> Ta lunos ma pire s³ów, które t¿ina zbnic u¿ifajonc pcmazu zmieñ. ---> Ta linia ma parê s³ów, które trzeba zmieniæ u¿ywaj¹c polecenia zmieñ. Zauwa¿, ¿e ce nie tylko zamienia wyraz, ale tak¿e zmienia tryb na Insert (wprowadzanie). ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 3.4.: WIÊCEJ ZMIAN U¯YWAJ¥C c ** Polecenie change u¿ywa takich samych ruchów, jak delete. ** 1. Operator change dzia³a tak samo, jak delete. Format wygl¹da tak: c [liczba] ruch 2. Ruchy s¹ tak¿e takie same, np.: w (wyraz), $ (koniec linii) etc. 3. Przenieœ siê do pierwszej linii poni¿ej oznaczonej ---> 4. Ustaw kursor na pierwszym b³êdzie. 5. Wpisz c$ , popraw koniec wiersza i wciœnij . ---> Koniec tego wiersza musi byæ poprawiony, aby wygl¹da³ tak, jak drugi. ---> Koniec tego wiersza musi byæ poprawiony u¿ywaj¹c polecenia c$ . UWAGA: Mo¿esz u¿ywaæ aby poprawiaæ b³êdy w czasie pisania. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 3. PODSUMOWANIE 1. Aby wstawiæ tekst, który zosta³ wczeœniej usuniêty wciœnij p . To polecenie wstawia skasowany tekst PO kursorze (jeœli ca³a linia zosta³a usuniêta, zostanie ona umieszczona w linii poni¿ej kursora). 2. By zamieniæ znak pod kursorem, wciœnij r a potem znak, który ma zast¹piæ oryginalny. 3. Operator change pozwala Ci na zast¹pienie od kursora do miejsca, gdzie zabra³by Ciê ruch. Np. wpisz ce aby zamieniæ tekst od kursora do koñca wyrazu, c$ aby zmieniæ tekst do koñca linii. 4. Format do polecenia change (zmieñ): c [liczba] obiekt Teraz przejdŸ do nastêpnej lekcji. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 4.1.: PO£O¯ENIE KURSORA ORAZ STATUS PLIKU ** Naciœnij CTRL-G aby zobaczyæ swoje po³o¿enie w pliku i status pliku. Naciœnij G aby przejœæ do linii w pliku. ** UWAGA: Przeczytaj ca³¹ lekcjê zanim wykonasz jakieœ polecenia!!! 1. Przytrzymaj klawisz CTRL i wciœnij g . U¿ywamy notacji CTRL-G. Na dole strony pojawi siê pasek statusu z nazw¹ pliku i pozycj¹ w pliku. Zapamiêtaj numer linii dla potrzeb kroku 3. UWAGA: Mo¿esz te¿ zobaczyæ pozycjê kursora w prawym, dolnym rogu ekranu. Dzieje siê tak kiedy ustawiona jest opcja 'ruler' (wiêcej w lekcji 6.). 2. Wciœnij G aby przejœæ na koniec pliku. Wciœnij gg aby przejœæ do pocz¹tku pliku. 3. Wpisz numer linii, w której by³eœ a potem G . To przeniesie Ciê z powrotem do linii, w której by³eœ kiedy wcisn¹³eœ CTRL-G. 4. Jeœli czujesz siê wystarczaj¹co pewnie, wykonaj kroki 1-3. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 4.2.: POLECENIE SZUKAJ ** Wpisz / a nastêpnie wyra¿enie, aby je znaleŸæ. ** 1. W trybie Normal wpisz / . Zauwa¿, ¿e znak ten oraz kursor pojawi¹ siê na dole ekranu tak samo, jak polecenie : . 2. Teraz wpisz b³ond . To jest s³owo, którego chcesz szukaæ. 3. By szukaæ tej samej frazy ponownie, po prostu wciœnij n . Aby szukaæ tej frazy w przeciwnym, kierunku wciœnij N . 4. Jeœli chcesz szukaæ frazy do ty³u, u¿yj polecenia ? zamiast / . 5. Aby wróciæ gdzie by³eœ, wciœnij CTRL-O. Powtarzaj, by wróciæ dalej. CTRL-I idzie do przodu. Uwaga: 'b³ond' to nie jest metoda, by przeliterowaæ b³¹d; 'b³ond' to b³¹d. Uwaga: Kiedy szukanie osi¹gnie koniec pliku, bêdzie kontynuowane od pocz¹tku o ile opcja 'wrapscan' nie zosta³a przestawiona. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 4.3.: W POSZUKIWANIU PARUJ¥CYCH NAWIASÓW ** Wpisz % by znaleŸæ paruj¹cy ), ], lub } . ** 1. Umieœæ kursor na którymœ z (, [, lub { w linii poni¿ej oznaczonej --->. 2. Teraz wpisz znak % . 3. Kursor powinien siê znaleŸæ na paruj¹cym nawiasie. 4. Wciœnij % aby przenieœæ kursor z powrotem do paruj¹cego nawiasu. 5. Przenieœ kursor do innego (,),[,],{ lub } i zobacz co robi % . ---> To ( jest linia testowa z (, [, ] i {, } . )) Uwaga: Ta funkcja jest bardzo u¿yteczna w debuggowaniu programu z niesparowanymi nawiasami! ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 4.4.: POLECENIE SUBSTITUTE (zamiana) ** Wpisz :s/stary/nowy/g aby zamieniæ 'stary' na 'nowy'. ** 1. Przenieœ kursor do linii poni¿ej oznaczonej --->. 2. Wpisz :s/czaas/czas . Zauwa¿, ¿e to polecenie zmienia tylko pierwsze wyst¹pienie 'czaas' w linii. 3. Teraz wpisz :s/czaas/czas/g . Dodane g oznacza zamianê (substytucjê) globalnie w ca³ej linii. Zmienia wszystkie wyst¹pienia 'czaas' w linii. ---> Najlepszy czaas na zobaczenie naj³adniejszych kwiatów to czaas wiosny. 4. Aby zmieniæ wszystkie wyst¹pienia ³añcucha znaków pomiêdzy dwoma liniami, wpisz: :#,#s/stare/nowe/g gdzie #,# s¹ numerami linii ograniczaj¹cych region, gdzie ma nast¹piæ zamiana. wpisz :%s/stare/nowe/g by zmieniæ wszystkie wyst¹pienia w ca³ym pliku. wpisz :%s/stare/nowe/gc by zmieniæ wszystkie wyst¹pienia w ca³ym pliku, prosz¹c o potwierdzenie za ka¿dym razem. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 4. PODSUMOWANIE 1. CTRL-G poka¿e Twoj¹ pozycjê w pliku i status pliku. SHIFT-G przenosi Ciê do koñca pliku. G przenosi do koñca pliku. liczba G przenosi do linii [liczba]. gg przenosi do pierwszej linii. 2. Wpisanie / a nastêpnie ³añcucha znaków szuka ³añcucha DO PRZODU. Wpisanie ? a nastêpnie ³añcucha znaków szuka ³añcucha DO TY£U. Po wyszukiwaniu wciœnij n by znaleŸæ nastêpne wyst¹pienie szukanej frazy w tym samym kierunku lub N by szukaæ w kierunku przeciwnym. CTRL-O przenosi do starszych pozycji, CTRL-I do nowszych. 3. Wpisanie % gdy kursor znajduje siê na (,),[,],{, lub } lokalizuje paruj¹cy znak. 4. By zamieniæ pierwszy stary na nowy w linii, wpisz :s/stary/nowy By zamieniæ wszystkie stary na nowy w linii, wpisz :s/stary/nowy/g By zamieniæ frazy pomiêdzy dwoma liniami # wpisz :#,#s/stary/nowy/g By zamieniæ wszystkie wyst¹pienia w pliku, wpisz :%s/stary/nowy/g By Vim prosi³ Ciê o potwierdzenie, dodaj 'c' :%s/stary/nowy/gc ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 5.1.: JAK WYKONAÆ POLECENIA ZEWNÊTRZNE? ** Wpisz :! a nastêpnie zewnêtrzne polecenie, by je wykonaæ. ** 1. Wpisz znajome polecenie : by ustawiæ kursor na dole ekranu. To pozwala na wprowadzenie komendy linii poleceñ. 2. Teraz wstaw ! (wykrzyknik). To umo¿liwi Ci wykonanie dowolnego zewnêtrznego polecenia pow³oki. 3. Jako przyk³ad wpisz ls za ! a nastêpnie wciœnij . To polecenie poka¿e spis plików w Twoim katalogu, tak jakbyœ by³ przy znaku zachêty pow³oki. Mo¿esz te¿ u¿yæ :!dir jeœli ls nie dzia³a. Uwaga: W ten sposób mo¿na wykonaæ wszystkie polecenia pow³oki. Uwaga: Wszystkie polecenia : musz¹ byæ zakoñczone . Od tego momentu nie zawsze bêdziemy o tym wspominaæ. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 5.2.: WIÊCEJ O ZAPISYWANIU PLIKÓW ** By zachowaæ zmiany w tekœcie, wpisz :w NAZWA_PLIKU . ** 1. Wpisz :!dir lub :!ls by zobaczyæ spis plików w katalogu. Ju¿ wiesz, ¿e musisz po tym wcisn¹æ . 2. Wybierz nazwê pliku, jaka jeszcze nie istnieje, np. TEST. 3. Teraz wpisz: :w TEST (gdzie TEST jest nazw¹ pliku jak¹ wybra³eœ.) 4. To polecenie zapamiêta ca³y plik (Vim Tutor) pod nazw¹ TEST. By to sprawdziæ, wpisz :!dir lub :!ls ¿eby znowu zobaczyæ listê plików. Uwaga: Zauwa¿, ¿e gdybyœ teraz wyszed³ z Vima, a nastêpnie wszed³ ponownie poleceniem vim TEST , plik by³by dok³adn¹ kopi¹ tutoriala, kiedy go zapisywa³eœ. 5. Teraz usuñ plik wpisuj¹c (MS-DOS): :!del TEST lub (Unix): :!rm TEST ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 5.3.: WYBRANIE TEKSTU DO ZAPISU ** By zachowaæ czêœæ pliku, wpisz v ruch :w NAZWA_PLIKU ** 1. Przenieœ kursor do tego wiersza. 2. Wciœnij v i przenieœ kursor do punktu 5. Zauwa¿, ¿e tekst zosta³ podœwietlony. 3. Wciœnij znak : . Na dole ekranu pojawi siê :'<,'> . 4. Wpisz w TEST , gdzie TEST to nazwa pliku, który jeszcze nie istnieje. Upewnij siê, ¿e widzisz :'<,'>w TEST zanim wciœniesz Enter. 5. Vim zapisze wybrane linie do pliku TEST. U¿yj :!dir lub :!ls , ¿eby to zobaczyæ. Jeszcze go nie usuwaj! U¿yjemy go w nastêpnej lekcji. UWAGA: Wciœniêcie v zaczyna tryb Wizualny. Mo¿esz poruszaæ kursorem, by zmieniæ rozmiary zaznaczenia. Mo¿esz te¿ u¿yæ operatora, by zrobiæ coœ z tekstem. Na przyk³ad d usuwa tekst. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 5.4.: WSTAWIANIE I £¥CZENIE PLIKÓW ** By wstawiæ zawartoœæ pliku, wpisz :r NAZWA_PLIKU ** 1. Umieœæ kursor tu¿ powy¿ej tej linii. UWAGA: Po wykonaniu kroku 2. zobaczysz tekst z Lekcji 5.3. Potem przejdŸ do DO£U, by zobaczyæ ponownie tê lekcjê. 2. Teraz wczytaj plik TEST u¿ywaj¹c polecenia :r TEST , gdzie TEST jest nazw¹ pliku. Wczytany plik jest umieszczony poni¿ej linii z kursorem. 3. By sprawdziæ czy plik zosta³ wczytany, cofnij kursor i zobacz, ¿e teraz s¹ dwie kopie Lekcji 5.3., orygina³ i kopia z pliku. UWAGA: Mo¿esz te¿ wczytaæ wyjœcie zewnêtrznego polecenia. Na przyk³ad :r !ls wczytuje wyjœcie polecenia ls i umieszcza je pod poni¿ej kursora. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 5. PODSUMOWANIE 1. :!polecenie wykonuje polecenie zewnêtrzne. U¿ytecznymi przyk³adami s¹: :!dir - pokazuje spis plików w katalogu. :!rm NAZWA_PLIKU - usuwa plik NAZWA_PLIKU. 2. :w NAZWA_PLIKU zapisuje obecny plik Vima na dysk z nazw¹ NAZWA_PLIKU. 3. v ruch :w NAZWA_PLIKU zapisuje Wizualnie wybrane linie do NAZWA_PLIKU. 4. :r NAZWA_PLIKU wczytuje z dysku plik NAZWA_PLIKU i wstawia go do bie¿¹cego pliku poni¿ej kursora. 5. :r !dir wczytuje wyjœcie polecenia dir i umieszcza je poni¿ej kursora. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 6.1.: POLECENIE OPEN (otwórz) ** Wpisz o by otworzyæ liniê poni¿ej kursora i przenieœæ siê do trybu Insert (wprowadzanie). ** 1. Przenieœ kursor do linii poni¿ej oznaczonej --->. 2. Wpisz o (ma³e), by otworzyæ liniê PONI¯EJ kursora i przenieœæ siê do trybu Insert (wprowadzanie). 3. Wpisz trochê tekstu i wciœnij by wyjœæ z trybu Insert (wprowadzanie). ---> Po wciœniêciu o kursor znajdzie siê w otwartej linii w trybie Insert. 4. By otworzyæ liniê POWY¯EJ kursora, wciœnij wielkie O zamiast ma³ego o . Wypróbuj to na linii poni¿ej. ---> Otwórz liniê powy¿ej wciskaj¹c SHIFT-O gdy kursor bêdzie na tej linii. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 6.2.: POLECENIE APPEND (dodaj) ** Wpisz a by dodaæ tekst ZA kursorem. ** 1. Przenieœ kursor do pocz¹tku pierwszej linii poni¿ej oznaczonej ---> 2. Wciskaj e dopóki kursor nie bêdzie na koñcu li . 3. Wpisz a (ma³e), aby dodaæ tekst ZA znakiem pod kursorem. 4. Dokoñcz wyraz tak, jak w linii poni¿ej. Wciœnij aby opuœciæ tryb Insert. 5. U¿yj e by przejœæ do kolejnego niedokoñczonego wyrazu i powtarzaj kroki 3. i 4. ---> Ta li poz Ci æwi dodaw teks do koñ lin ---> Ta linia pozwoli Ci æwiczyæ dodawanie tekstu do koñca linii. Uwaga: a , i oraz A prowadz¹ do trybu Insert, jedyn¹ ró¿nic¹ jest miejsce, gdzie nowe znaki bêd¹ dodawane. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 6.3.: INNA WERSJA REPLACE (zamiana) ** Wpisz wielkie R by zamieniæ wiêcej ni¿ jeden znak. ** 1. Przenieœ kursor do pierwszej linii poni¿ej oznaczonej --->. Przenieœ kursor do pierwszego xxx . 2. Wciœnij R i wpisz numer poni¿ej w drugiej linii, tak, ¿e zast¹pi on xxx. 3. Wciœnij by opuœciæ tryb Replace. Zauwa¿, ¿e reszta linii pozostaje niezmieniona. 5. Powtarzaj kroki by wymieniæ wszystkie xxx. ---> Dodanie 123 do xxx daje xxx. ---> Dodanie 123 do 456 daje 579. UWAGA: Tryb Replace jest jak tryb Insert, ale ka¿dy znak usuwa istniej¹cy znak. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 6.4.: KOPIOWANIE I WKLEJANIE TEKSTU ** u¿yj operatora y aby skopiowaæ tekst i p aby go wkleiæ ** 1. PrzejdŸ do linii oznaczonej ---> i umieœæ kursor za "a)". 2. WejdŸ w tryb Wizualny v i przenieœ kursor na pocz¹tek "pierwszy". 3. Wciœnij y aby kopiowaæ (yankowaæ) podœwietlony tekst. 4. Przenieœ kursor do koñca nastêpnej linii: j$ 5. Wciœnij p aby wkleiæ (wpakowaæ) tekst. Dodaj: a drugi . 6. U¿yj trybu Wizualnego, aby wybraæ " element.", yankuj go y , przejdŸ do koñca nastêpnej linii j$ i upakuj tam tekst z p . ---> a) to jest pierwszy element. b) Uwaga: mo¿esz u¿yæ y jako operatora; yw kopiuje jeden wyraz. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 6.5.: USTAWIANIE OPCJI ** Ustawianie opcji tak, by szukaj lub substytucja ignorowa³y wielkoœæ liter ** 1. Szukaj 'ignore' wpisuj¹c: /ignore Powtórz szukanie kilka razy naciskaj¹c klawisz n . 2. Ustaw opcjê 'ic' (Ignore case -- ignoruj wielkoœæ liter) poprzez wpisanie: :set ic 3. Teraz szukaj 'ignore' ponownie wciskaj¹c: n Zauwa¿, ¿e Ignore i IGNORE tak¿e s¹ teraz znalezione. 4. Ustaw opcje 'hlsearch' i 'incsearch': :set hls is 5. Teraz wprowadŸ polecenie szukaj ponownie i zobacz co siê zdarzy: /ignore 6. Aby wy³¹czyæ ignorowanie wielkoœci liter: :set noic Uwaga: Aby usun¹æ podœwietlanie dopasowañ, wpisz: :nohlsearch Uwaga: Aby ignorowaæ wielkoœæ liter dla jednego wyszukiwania: /ignore\c ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 6. PODSUMOWANIE 1. Wpisanie o otwiera liniê PONI¯EJ kursora. Wpisanie O otwiera liniê POWY¯EJ kursora. 2. Wpisanie a wstawia tekst ZA znakiem, na którym jest kursor. Wpisanie A dodaje tekst na koñcu linii. 3. Polecenie e przenosi do koñca wyrazu. 4. Operator y yankuje (kopiuje) tekst, p pakuje (wkleja) go. 5. Wpisanie wielkiego R wprowadza w tryb Replace (zamiana) dopóki nie zostanie wciœniêty . 6. Wpisanie ":set xxx" ustawia opcjê "xxx". Niektóre opcje: 'ic' 'ignorecase' ignoruj wielkoœæ znaków 'is' 'incsearch' poka¿ czêœciowe dopasowania 'hls' 'hlsearch' podœwietl wszystkie dopasowania Mo¿esz u¿yæ zarówno d³ugiej, jak i krótkiej formy. 7. Dodaj "no", aby wy³¹czyæ opcjê: :set noic ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 7.1. JAK UZYSKAÆ POMOC? ** U¿ycie systemu pomocy on-line ** Vim posiada bardzo dobry system pomocy on-line. By zacz¹æ, spróbuj jednej z trzech mo¿liwoœci: - wciœnij klawisz (jeœli taki masz) - wciœnij klawisz (jeœli taki masz) - wpisz :help Przeczytaj tekst w oknie pomocy, aby dowiedzieæ siê jak dzia³a pomoc. wpisz CTRL-W CTRL-W aby przeskoczyæ z jednego okna do innego wpisz :q aby zamkn¹æ okno pomocy. Mo¿esz te¿ znaleŸæ pomoc na ka¿dy temat podaj¹c argument polecenia ":help". Spróbuj tych (nie zapomnij wcisn¹æ ): :help w :help c_CTRL-D :help insert-index :help user-manual ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ LEKCJA 7.2. TWORZENIE SKRYPTU STARTOWEGO ** W³¹cz mo¿liwoœci Vima ** Vim ma o wiele wiêcej mo¿liwoœci ni¿ Vi, ale wiêkszoœæ z nich jest domyœlnie wy³¹czona. Jeœli chcesz w³¹czyæ te mo¿liwoœci na starcie musisz utworzyæ plik "vimrc". 1. Pocz¹tek edycji pliku "vimrc" zale¿y od Twojego systemu: :edit ~/.vimrc dla Uniksa :edit $VIM/_vimrc dla MS-Windows 2. Teraz wczytaj przyk³adowy plik "vimrc": :read $VIMRUNTIME/vimrc_example.vim 3. Zapisz plik: :w Nastêpnym razem, gdy zaczniesz pracê w Vimie bêdzie on u¿ywaæ podœwietlania sk³adni. Mo¿esz dodaæ wszystkie swoje ulubione ustawienia do tego pliku "vimrc". Aby uzyskaæ wiêcej informacji, wpisz :help vimrc-intro ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 7.3.: UZUPE£NIANIE ** Uzupe³nianie linii poleceñ z CTRL-D i ** 1. Upewnij siê, ¿e Vim nie jest w trybie kompatybilnoœci: :set nocp 2. Zerknij, jakie pliki s¹ w bie¿¹cym katalogu: :!ls lub :!dir 3. Wpisz pocz¹tek polecenia: :e 4. Wciœnij CTRL-D i Vim poka¿e listê poleceñ, jakie zaczynaj¹ siê na "e". 5. Wciœnij i Vim uzupe³ni polecenie do ":edit". 6. Dodaj spacjê i zacznij wpisywaæ nazwê istniej¹cego pliku: :edit FIL 7. Wciœnij . Vim uzupe³ni nazwê (jeœli jest niepowtarzalna). UWAGA: Uzupe³nianie dzia³a dla wielu poleceñ. Spróbuj wcisn¹æ CTRL-D i . U¿yteczne zw³aszcza przy :help . ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Lekcja 7. PODSUMOWANIE 1. Wpisz :help albo wciœnij lub aby otworzyæ okno pomocy. 2. Wpisz :help cmd aby uzyskaæ pomoc o cmd . 3. Wpisz CTRL-W CTRL-W aby przeskoczyæ do innego okna. 4. Wpisz :q aby zamkn¹æ okno pomocy. 5. Utwórz plik startowy vimrc aby zachowaæ wybrane ustawienia. 6. Po poleceniu : , wciœnij CTRL-D aby zobaczyæ mo¿liwe uzupe³nienia. Wciœnij aby u¿yæ jednego z nich. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Tutaj siê koñczy tutorial Vima. Zosta³ on pomyœlany tak, aby daæ krótki przegl¹d jego mo¿liwoœci, wystarczaj¹cy byœ móg³ go u¿ywaæ. Jest on daleki od kompletnoœci, poniewa¿ Vim ma o wiele, wiele wiêcej poleceñ. Dla dalszej nauki rekomendujemy ksi¹¿kê: Vim - Vi Improved - autor Steve Oualline Wydawca: New Riders Pierwsza ksi¹¿ka ca³kowicie poœwiêcona Vimowi. U¿yteczna zw³aszcza dla pocz¹tkuj¹cych. Zawiera wiele przyk³adów i ilustracji. Zobacz http://iccf-holland.org./click5.html Starsza pozycja i bardziej o Vi ni¿ o Vimie, ale tak¿e warta polecenia: Learning the Vi Editor - autor Linda Lamb Wydawca: O'Reilly & Associates Inc. To dobra ksi¹¿ka, by dowiedzieæ siê niemal wszystkiego, co chcia³byœ zrobiæ z Vi. Szósta edycja zawiera te¿ informacje o Vimie. Po polsku wydano: Edytor vi. Leksykon kieszonkowy - autor Arnold Robbins Wydawca: Helion 2001 (O'Reilly). ISBN: 83-7197-472-8 http://helion.pl/ksiazki/vilek.htm Jest to ksi¹¿eczka zawieraj¹ca spis poleceñ vi i jego najwa¿niejszych klonów (miêdzy innymi Vima). Edytor vi - autorzy Linda Lamb i Arnold Robbins Wydawca: Helion 2001 (O'Reilly) - wg 6. ang. wydania ISBN: 83-7197-539-2 http://helion.pl/ksiazki/viedyt.htm Rozszerzona wersja Learning the Vi Editor w polskim t³umaczeniu. Ten tutorial zosta³ napisany przez Michaela C. Pierce'a i Roberta K. Ware'a, Colorado School of Mines korzystaj¹c z pomocy Charlesa Smitha, Colorado State University. E-mail: bware@mines.colorado.edu. Zmodyfikowane dla Vima przez Brama Moolenaara. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Przet³umaczone przez Miko³aja Machowskiego, Sierpieñ 2001, rev. Marzec 2002 2nd rev. Wrzesieñ 2004 3rd rev. Marzec 2006 4th rev. Grudzieñ 2008 Wszelkie uwagi proszê kierowaæ na: mikmach@wp.pl